Vështrim i shkurtër
- Kur të shihni një mjek? Në rast të çrregullimeve të të folurit të papritura ose graduale
- Shkaqet: goditja në tru, trauma kraniocerebrale, dëmtimi i hershëm i trurit, encefaliti, meningjiti, tumori i trurit, skleroza e shumëfishtë, sëmundja e Parkinsonit, skleroza anësore amiotrofike, korea e Huntingtonit
- Terapia: Trajtimi i sëmundjes themelore, terapia individuale e të folurit, nëse është e nevojshme ndihma si proteza e qiellzës së butë ose përforcues elektronik i zërit
Çfarë është dizartria?
Sipas përkufizimit, disartria është një çrregullim i sistemit motorik të të folurit. Personi i prekur e di saktësisht se çfarë dhe si dëshiron të thotë diçka. Sidoqoftë, strukturat nervore dhe muskulore përgjegjëse për të folurin nuk janë në gjendje të ekzekutojnë saktë komandat përkatëse nga korteksi cerebral.
Dallimi nga çrregullimi i të folurit
Çrregullimet e të folurit (afazitë) duhet të dallohen nga çrregullimet e të folurit (disartria): Në këto, individët e prekur nuk janë në gjendje të kuptojnë dhe përpunojnë saktë të folurin. Ata gjithashtu kanë probleme në gjetjen e fjalëve të duhura dhe formimin e fjalive të sakta dhe kuptimplote. Në disartri, nga ana tjetër, këto funksione më të larta të trurit nuk janë të dëmtuara.
Si shfaqet disartria?
Disartria spastike (hipertonike).
Karakterizohet nga rritja e tensionit muskulor (hipertonia) e muskujve të të folurit, të cilat për këtë arsye mund të lëvizin vetëm në një masë të kufizuar. Kjo ndikon në frymëmarrjen, prodhimin e zërit dhe artikulimin. Një zë i ngjeshur dhe i vrullshëm është tipik. Personi i prekur gjithashtu artikulon vetëm me ndërprerje dhe në mënyrë të paqartë.
Disartria hipotonike
Disartria hiperkinetike
Lëvizjet e ekzagjeruara dhe shpërthyese të të folurit janë tipike. Vëllimi, lartësia dhe artikulimi ndryshojnë shumë. Ndonjëherë personi i prekur në mënyrë të pavullnetshme grimas, tundet ose klikon gjuhën e tij.
(Rigide-)Disartria hipokinetike
Disartria ataksike
Njerëzit me disartri ataksike flasin shumë në mënyrë të pabarabartë, që do të thotë se vëllimi, lartësia dhe saktësia e artikulimit ndryshojnë shumë; i gjithë fjalimi karakterizohet nga ndryshime të pavullnetshme, të papërshtatshme në frymëmarrje, zë dhe artikulim.
Disartria e përzier
Disartria: shkaqet dhe faktorët e rrezikut
Ka shumë shkaqe të disartrisë. Më të zakonshmet janë:
- Goditja në tru (apopleksia): Në një goditje në tru, papritur truri nuk furnizohet më me gjak të mjaftueshëm dhe rrjedhimisht me oksigjen. Kjo zakonisht shkaktohet nga një mpiksje në enët e gjakut, më rrallë nga një hemorragji cerebrale. Goditjet shumë shpesh shkaktojnë çrregullime të të folurit. Pacientët me goditje shpesh zhvillojnë gjithashtu afazi.
- Dëmtimi i trurit në fëmijërinë e hershme: Nëse truri i fëmijës dëmtohet ndërmjet muajit të gjashtë të shtatzënisë dhe fundit të vitit të parë të jetës, kjo mund të çojë gjithashtu në disartri.
- Inflamacioni i trurit (encefaliti): zakonisht viruset shkaktojnë inflamacion infektiv të trurit, rrallë bakteret. Disartria është një nga simptomat e mundshme të encefalitit.
- Tumori i trurit: Tumoret e trurit janë shkaktarë të mundshëm për forma të ndryshme të disartrisë në varësi të vendndodhjes dhe madhësisë së tyre.
- Skleroza e shumëfishtë (MS): Në këtë sëmundje inflamatore kronike të sistemit nervor (palca kurrizore dhe truri), sistemi imunitar shkatërron shtresën mbrojtëse rreth fibrave nervore (mbështjellësit e mielinës) në mënyrë që impulset nervore të mos transmetohen më pa ndërhyrje. Disartria është një pasojë e mundshme.
- Skleroza laterale amiotrofike (ALS): kjo sëmundje e rrallë kronike e sistemit nervor ndikon në funksionin motorik, frymëmarrjen, aftësitë e komunikimit dhe marrjen e ushqimit. Çrregullimet e të folurit janë ndër simptomat e hershme të zakonshme të ALS.
- Sëmundja e Huntingtonit: Te të rriturit me disartri hiperkinetike, shkaku është zakonisht sëmundja e Huntingtonit – një çrregullim i rrallë i trashëguar që shoqërohet me lëvizje të pavullnetshme, të papritura, të parregullta, ndër simptoma të tjera.
- Helmimet (dehjet): Dehjet, për shembull, për shkak të abuzimit me alkoolin ose përdorimit të drogës, janë gjithashtu ndër shkaqet e mundshme të disartrisë.
Disartria: Kur të shkoni te mjeku?
Disartria: ekzaminime dhe diagnoza
Në rastin e shfaqjes së papritur të disartrisë si pasojë e një goditjeje ose dëmtimi traumatik të trurit, shkaku është i qartë. Këtu fokusi është në kujdesin fillestar mjekësor të pacientit.
Kjo pasohet nga një ekzaminim neurologjik me qëllim përcaktimin e sëmundjes që qëndron në themel të disartrisë dhe vendndodhjen e saktë të dëmtimit të trurit.
Ekzaminime të mëtejshme janë të mundshme, për shembull, matja e aktivitetit elektrik të trurit (EEG), procedurat imazherike si tomografia kompjuterike (CT) dhe imazhet me rezonancë magnetike (MRI), si dhe marrja dhe analizimi i një kampioni të lëngut cerebrospinal (diagnostikimi CSF).
Disartria: Trajtim
Hapi i parë është trajtimi i gjendjes themelore që çoi në disartri (si goditja në tru, encefaliti, sëmundja e Parkinsonit).
Vetë disartria trajtohet kryesisht me anë të terapisë së të folurit. Qëllimi më i rëndësishëm është ruajtja ose rivendosja e aftësisë së pacientit për të komunikuar në mënyrë të pavarur.
Blloqet ndërtuese të terapisë së të folurit
Në terapinë e të folurit, pacientët mësojnë se si të flasin në mënyrë më të kuptueshme me qëndrim të vetëdijshëm të kokës dhe trupit. Duke përdorur ushtrime speciale, terapisti promovon ndërveprimin harmonik të frymëmarrjes, zërit dhe artikulimit. Nëse tensioni i trupit është shumë i lartë (disartria spastike), ushtrimet relaksuese ndihmojnë; nëse tensioni i trupit është shumë i ulët (disartria hipotonike), seancat e trajnimit për ndërtimin e tensionit janë të dobishme.
Pacientët që kanë probleme të veçanta në të folur në situata të caktuara këshillohen më mirë që ta diskutojnë këtë në mënyrë specifike me terapistin. Si të merreni me situata të tilla kritike më pas mund të praktikohet, për shembull, në lojërat me role.
Në rastet shumë të rënda të disartrisë, pacientët zhvillojnë forma alternative të komunikimit së bashku me terapistin. Për shembull, në vend të të folurit, shprehjet e fytyrës, gjestet dhe gjuha e shkruar mund të përdoren për të kuptuar veten.
Mjetet e komunikimit
Përforcuesit elektronikë mbështesin zërin e pacientëve me disartri që flasin shumë butë. Sistemet alternative të komunikimit si makinat elektronike portative të shkrimit janë të dizajnuara për pacientët me disartri, të cilët mezi janë në gjendje të artikulojnë ose të flasin në mënyrë të kuptueshme (për shembull, në fazat e fundit të sklerozës anësore amiotrofike).
Menaxhimi i sëmundjeve
Çfarë mund të bësh vetë
Të dy vetë pacientët me disartri dhe partnerët e tyre të bisedës kontribuojnë shumë në komunikimin e suksesshëm. Pikat e rëndësishme janë:
- Shmangni stresin dhe emocionet: Bëni biseda pa u nxituar dhe në një mjedis të qetë. Të dyja palët – pacienti me disartri dhe partneri i bisedës – më së miri marrin kohë të mjaftueshme për të folur dhe kuptuar. Burimet e zhurmës në afërsi (radio, TV, makineri, etj.) mbeten të fikur ndërkohë.
- Mbani kontaktin me sy: Gjatë bisedës, rekomandohet që pacienti me disartri dhe personi tjetër të mbajnë kontakt me sy. Kjo për shkak se shprehjet dhe gjestet mbështetëse të fytyrës e bëjnë më të lehtë për pacientin të kuptojë veten.
- Bërja e pyetjeve: Nëse nuk e kuptoni saktë një pacient me disartri, pyesni. Komentet qortuese (“Fol më qartë!” ose “Fol më fort!”) duhen shmangur!
- Tregoni respekt: Çrregullimi i të folurit nuk është një paaftësi intelektuale. Për njerëzit me disartri, është e rëndësishme që ata të mos bëhen të ndihen mendërisht inferiorë ose të papjekur.